In de Verenigde Staten en China rijden er al zelfrijdende voertuigen – robottaxi’s – op de openbare weg. Zover is Europa nog niet, maar lang zal het ook hier niet duren. Dat is een goed moment om na te denken over de impact van automatisch rijden. Wat doet deze automatiseringsslag bijvoorbeeld met het autogebruik en de autoafhankelijkheid?
Autoafhankelijkheid kent een objectieve en een subjectieve component. De objectieve afhankelijkheid wordt bepaald door meetbare factoren, zoals de afstand tot essentiële voorzieningen en de beschikbaarheid en kosten van alternatieve vervoerwijzen. De subjectieve afhankelijkheid hangt samen met persoonlijke factoren, zoals mobiliteitsgewoonten, de identiteit die aan de auto wordt ontleend, of de mate waarin de auto voelt als de enige ‘reële optie’.
Om inzicht te krijgen in de effecten van automatische voertuigen op autoafhankelijkheid en autogebruik, hebben we als TrafficQuest gekeken naar de impact pathways van de zelfrijdende auto’s naar autoafhankelijkheid en autogebruik. Hiermee doelen op de ketens van causale verbanden die beschrijven hoe de effecten van een verandering doorwerken op systeemniveau. Vooral de terugkoppelingslussen zijn interessant: situaties waarin een verandering zichzelf versterkt doordat een impact pathway in een lus eindigt.
Neem bovenstaande figuur. Doordat je in een automatisch voertuig gemakkelijk kan lezen of werken, ervaar je reistijd als minder negatief. Iets verder van je werk wonen, is dan geen probleem meer: je besteedt je reistijd toch wel nuttig. Als maar genoeg mensen dat doen, zorgt dat voor ‘uitdijing van steden’ – het startpunt van het diagram. Dat vergroot de afstand tot essentiële voorzieningen. En via twee wegen beïnvloedt dat weer de autoafhankelijkheid: objectief (grotere afstanden) en subjectief (gevoel dat de auto de enige optie is). Door die toegenomen afhankelijkheid zal het autogebruik ook groeien, wat leidt tot meer congestie en op langere termijn mogelijk extra investeringen in auto-infrastructuur. Deze verbeterde infrastructuur faciliteert de verdere uitdijing van steden en maakt zo de versterkende lus rond: méér stedelijke uitdijing blijft dan zichzelf versterken – en daarmee ook autoafhankelijkheid en autogebruik.
Is dat onontkoombaar? Nee, want overheden kunnen ingrijpen om deze vicieuze cirkel te doorbreken. In ons voorbeeld kan de overheid er bijvoorbeeld voor kiezen om bij een toenemende congestie niet te investeren in auto-infrastructuur, maar juist in ov- en fietsvoorzieningen.
Toekomstscenario’s
Hoe precies de impact van automatische voertuigen wordt, hangt natuurlijk mede af van de rol die ze krijgen. We hebben daarom drie scenario’s vergeleken: 1) een toekomst waarbij automatische voertuigen vooral als privéauto’s fungeren, 2) een toekomst waarin ze vooral als robottaxi’s worden ingezet en 3) een situatie waarin robotbussen rijden (zonder vaste opstapplaatsen en routes).
In alle scenario’s zijn we ervan uitgegaan dat gewone privévoertuigen nog steeds beschikbaar zijn. In de scenario’s met robottaxi’s en -bussen hebben we aangenomen dat de beschikbaarheid hoog is en de kosten relatief laag zijn.
Hoe verschillen de scenario’s qua impact? In het eerste en tweede scenario bleken de meeste impact pathways te leiden tot een ongewenste toename van autoafhankelijkheid en autogebruik – voornamelijk door verdere stedelijke uitdijing en een mogelijke toename in congestie.
In het scenario met robotbussen waren er echter paden die leidden tot een afname van autoafhankelijkheid en autogebruik. Een voorwaarde hierbij is dat de robotbussen zo worden ingezet dat ze complementair zijn aan het huidige ov-systeem en een goede dekking bieden in zowel dichtbevolkte als dunbevolkte gebieden. Dit vraagt om een actieve rol van de overheid bij de implementatie van zulke nieuwe busvoorzieningen.
____
Dit is een (licht bewerkt) artikel uit Verkeer in Nederland 2025 van TrafficQuest. Abonnees van NM Magazine hebben deze publicatie als bijlage bij het tijdschrift ontvangen. De publicatie is ook te downloaden op nm-magazine.nl/download.
Meer weten? Download het complete rapport Car Dependency and Traffic Management – What to expect in the era of automated driving? van TrafficQuest.
